2.ÜNİTE HÜCRE VE BÖLÜNMELER

1. BÖLÜM HÜCRE

Canlıları oluşturan ve canlılık özelliklerini gösteren en küçük yapı birimine hücre denir.

Hücrenin temel kısımları: * Hücre zarı  * Sitoplazma * Çekirdek

Hücre Zarı: Hücreler, hücre zarı adı verilen bir zarla çevrilidir. Hücre zarı, sitoplazmayı dıştan çevreleyerek sitoplazmanın dağılmasını önler; hücreyi korur.

* Canlıdır.
* Esnektir.
* İnce ve saydamdır.
* Seçici geçirgendir.

Sitoplazma: Çekirdek ile hücre zarının arasını dolduran yumurta akı kıvamında, yarı saydam ve akışkan bir sıvıdır. Sıvı olduğu için büyük oranda sudan oluşur.

Sitoplazmada bulunan ve beslenme, solunum, boşaltım gibi yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılara organel denir.

Sitoplazmada yer alan organeller şunlardır:

mitokondri, kloroplast, koful, sentriyol, ribozom, golgi cisimciği, endoplazmik retikulum, lizozom.

Mitokondri: Hücrenin enerji üretim merkezidir. Üretilen enerji hücredeki yaşamsal faaliyetlerin
gerçekleştirilmesinde kullanılır. Bitki ve hayvan hücrelerinde ortak olarak bulunur.

Kloroplast: Yalnızca bitki hücrelerinde bulunur.

Yapısında bulunan klorofil ile bitkilere yeşil renk verir.

Fotosentez yaparak besin ve oksijen üretir.

karbondioksit + su  ——>  besin  + oksijen

Koful: Hücre için zararlı ve fazla olan maddeleri depolayan kese şeklindeki organeldir.
Bitki ve hayvan hücrelerinde ortak olarak bulunur. Ancak bitki hücrelerinde kofullar büyük ve az sayıdayken hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıdadır.

Sentriyol: Yalnızca hayvan hücrelerinde bulunur. Çiftler hâlinde bulunan ve hücre bölünmesinde
görevli olan organeldir.
Ribozom: Hücrede protein sentezlemede görevlidir, hücredeki en küçük organeldir.
Bitki ve hayvan hücrelerinde ortak olarak bulunur.

Golgi Cisimciği: Üst üste dizilmiş keseciklerden oluşur. Hücrede ter, süt gibi salgı maddelerinin
üretiminden ve paketlenmesinden sorumludur. Bitki ve hayvan hücrelerinde ortak olarak bulunur.

Endoplazmik Retikulum: Hücrede madde iletiminden sorumlu organeldir. Hücrenin
içinde maddelerin taşındığı bir tünel sistemi gibidir. Bitki ve hayvan hücrelerinde ortak
olarak bulunur.

Lizozom: Görevi hücre içi sindirimdir. Besinlerin ve büyük moleküllerin parçalanmasından sorumlu olan bu organel, yaşlanan hücrelerin ve organellerin yok edilmesinden de sorumludur. Lizozom, hayvan hücrelerinde ve ilkel bitki hücrelerinde bulunur.

Çekirdek: Hücrenin yönetim ve denetim merkezidir. Çekirdeğin içinde canlının kalıtsal özelliklerini (göz rengi, saç rengi, yaprak şekli gibi) belirleyen yapılar bulunur.

Ancak bakteri gibi bazı ilkel canlılarda çekirdek bulunmaz, bu canlılarda kalıtsal özellikleri belirleyen yapılar sitoplazmada dağınık olarak bulunur. Bu tür hücrelere prokaryot (ilkel hücre) denir.

1.2 DNA, Gen, Kromozom

Canlıların genetik özellikleri hücrelerindeki çekirdeğin içinde bulunan kromozomlarda taşınır.

Kromozomlar DNA ve özel proteinlerin birleşmesiyle oluşur.

Kromozomların yapısında DNA adı verilen yönetici molekül bulunur.

Hücredeki tüm canlılık faaliyetleri DNA tarafından yönetilir.

DNA’nın yapısında kalıtsal özelliklere etki eden yapılar bulunur. Bu yapılara gen adı verilir. Kalıtsal özellikler genlerle nesilden nesile aktarılır.

1.3 Geçmişten Günümüze Hücre

Robert Hooke’tur (Rabırt Huk) Hücreyi ilk gözlemleyen ve ‘’hücre‘’ terimini ilk olarak tanımlayan kişidir.

Leeuwenhoek kendi yaptığı mikroskopla canlı hücreleri gözlemleyen ilk bilim insanı olmuştur.

1838-1839 yıllarında Alman bilim insanları Theodar Schwann (Teodor Şıvan) ve Matthias Schleiden (Matiyas Şleyden) yaptıkları deney ve gözlemler sonucunda bitki ve hayvan hücrelerinin temelde aynı yapılardan oluştuğunu ortaya koymuşlardır.

1858 yılında Alman bilim insanı Rudolf Virchow (Rudolf Virşov) o zamana kadar yapılan hücre çalışmalarını daha da ilerletmiş ve hücre teorisini açıklamıştır.
Hücre teorisine göre:
* Tüm canlılar bir ya da birden fazla hücreden oluşur.
* Hücre, canlının temel yapı birimidir.
* Tüm hücreler var olan bir hücrenin bölünmesiyle meydana gelir.
* Hücreler sahip oldukları kalıtsal bilgiyi hücre bölünmesi aracılığı ile bir hücreden diğer hücreye aktarır.

1.4 Hücre-Doku-Organ-Sistem-Organizma

Bazı özel görevleri üstlenmiş ve özel nitelikleri olan hücrelerin oluşturduğu hücre topluluklarına doku denir.

Çok hücreli canlılarda benzer yapı ve görevdeki hücreler birleşerek dokuları, dokular birleşerek organları, organlar birleşerek sistemleri, sistemler de birleşerek organizmayı (canlıyı) oluşturur.